Często próbuje się zaatakować torture porn z pozycji etycznych. Pierwszym zarzutem jest zobojętnianie na przemoc. Niewątpliwie z każdym kolejnym ekstremalnym filmem coraz trudniej jest nas zaszokować. A jednak z tym zobojętnieniem sprawa jest dość skomplikowana. W rozmowie po seansie 33 scen z życia rozwodziłem się nad estetycznymi plusami i minusami filmu. W odpowiedzi usłyszałem: "nie rozumiem po co powstają takie filmy i dlaczego ludzie na nie chodzą". Oczywiście oglądanie ekshibicjonistycznych dramatów może być bardzo ciężkim przeżyciem. Czy film Szumowskiej równocześnie nam coś zabiera? Czy po jego obejrzeniu pewne doświadczenia stają się dla nas mniej dostępne? Wątpię. Po prostu doświadczenia z takimi filmami poszerzają pole tego co potrafimy przyjąć z estetycznym dystansem. Krytyka z natury jest umiejętnością balansowania na granicy emocjonalnego zaangażowania i estetycznego dystansu.

Oczywiście tym co doprowadza recenzentów Piły do prawdziwej szewskiej pasji, jest próba moralnego usprawiedliwienia całej tej rzezi. Reżyserzy starają się jak mogą uwznioślić postać Jigsawa, co czasem daje niemal surrealistyczne efekty - np. gdy psychopatyczny morderca poucza wspólników, że.. nie godzi się ludzi tak po prostu zabijać. Warto jednak zwrócić uwagę na dwie rzeczy: trudno nie zauważyć, że dobór ofiar odbywa się na zasadzie "dajcie człowieka, paragraf się znajdzie". Tak w końcu do pułapek Pana Układanki trafiają kolejno wszyscy ścigający go policjanci - i giną za mniej lub bardziej wydumane przewiny (niewątpliwie szczytem absurdu była kara za "próbę ocalenia każdego"). To raz, a dwa - okazuje się, że jedyną osobą, która przeżyła i rzeczywiście zmieniła swoje życie była Amanda. Zmieniła radykalnie - stała się seryjną morderczynią. Co prawda w dotychczasowych Piłach ze świecą szukać oznak samoświadomości czy dystansu twórców do wygłaszanych tez, ale zanim szósta część nie zamknie w końcu historii, lepiej nie wyrokować czy to przeczące wyrażanym wprost deklaracjom, zaskakująco prawdziwe przesłanie - sadystyczna przemoc jest ślepa i absurdalna, i nigdy nie prowadzi do zmiany na lepsze - było zamierzone czy seria zdekonstruowała swoją tezę wbrew woli autorów.

Pytanie jednak czy te rozważania nad intencjami twórców mają w ogóle sens. W końcu oczywistym jest, że fabuła stanowi tu jedynie pretekst do zabawy z widzem i dostarczania mu nowych doznań przez umieszczania ciała w coraz bardziej wymyślnych pułapkach (być może podobne ożywienie w branży porno dałoby się uzyskać idąc w ślady Cronenberga i również otwierając się na szersze połączenie ciała i techniki?). Oglądanie filmów w rodzaju Piły ciężko w ogóle zmieścić w kategorii kultury. Już raczej przeżycia. Biorąc na warsztat pretekstową fabułę krytycy pomijają to co naprawdę istotne - jak intensywne daje doznanie. Pytanie tylko czy takie dzielenie się wrażeniami powinno być w ogóle domeną krytyki. I czy wymóg pisania recenzji z tych stymulatorów nie jest wobec krytyków bezsensownym okrucieństwem? Inaczej już wkrótce zawód krytyka może wymagać profesjonalnych treningów (powiedzmy coś a la pamiętne sceny z Mechanicznej pomarańczy).

Tragiczna pomyła polega tu na uznaniu, że należy recenzować wszystko co pokazują kina, bo - w analogii do instytucjonalnej teorii sztuki - staje się to z miejsca kulturą. Tu widać szkodę, jaką uczyniło wygnanie z kin porno po Głębokim gardle. Choć kto wie, może wtedy doczekalibyśmy się również recenzji badających estetyczne walory Hot sluts V?

Jaromir Bogacz
 

Jaromir Bogacz - student 4 roku filmoznawstwa UJ, zadebiutuje w tegorocznej Celi 58.